Аса қамқор, ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын!
Уақып (арабша: waqf – тоқтату, арнау) — Ислам шариғатындағы қайырымдылық мақсатта белгілі бір мүлікті немесе қаражатты тұрақты түрде Алла разылығы үшін арнау, яғни ол мүліктен түскен пайда тек қана сауапты істерге жұмсалады. Уақып – қоғам игілігіне қызмет ететін, сауапы үздіксіз жалғасатын садақаның (садақа жәрияның) бір түрі.
Уақыптың негізгі сипаттары
1. Мүлік тұрақты түрде уақыпқа беріледі.
Уақып ретінде берілген зат немесе мүлік (жер, ғимарат, дүкен, т.б.) сатылмайды, мұраға қалдырылмайды, қайта иесіне қайтарылмайды.
2. Пайдасы – халыққа.
Уақып мүлкінен түсетін пайда білім беру, мешіт ұстау, жетім-жесірге көмектесу, аурухана, медресе, жол салу секілді қоғамдық істерге жұмсалады.
3. Иесі – Алла Тағала.
Уақыпқа берілген мүлік Алланың разылығы үшін арналады. Бұл дүние тұрғысынан қарағанда, оның нақты иесі болмайды.
Ислам тарихында уақыптардың рөлі өте зор болған. Мәселен, көптеген медреселер, ауруханалар, мешіттер, жолдар уақып қаражатына салынған. Ғалымдарға жалақы, студенттерге шәкіртақы, мұқтаждарға азық-түлік – бәрі де уақып арқылы қамтамасыз етілген.
Қазақ даласында да уақып жүйесі жақсы дамыған. Байлар мен діндарлар өз мал-мүлкін мешіт, медресе салуға, жолаушыларға арналған қонақүй (сарай), су бұрқақ, көпір сынды әлеуметтік нысандарға арнап отырған.
Қазақстанда уақып жүйесін жандандыру мақсатында «Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы» жанынан Уақып қоры құрылған. Бұл қор қоғамның әл-ауқатын жақсарту, дін қызметкерлеріне қолдау көрсету және діни білім беру ісін дамытуда маңызды рөл атқарып отыр.
Уақып – бұл тек материалдық емес, рухани мұра. Ол – қайырымдылықтың, ізгіліктің, қоғамға жанашырлықтың көрінісі. Уақып арқылы әрбір адам өзінің артында сауапты іс қалдырып, өліден кейін де сауап алу мүмкіндігіне ие болады.
Уақып ол – садақа. Садақа — Алла разылығы үшін мұқтажға берілетін көмек, қайыр. Исламда садақа — құлшылықтың бір түрі әрі мұсылманның жүрек тазалығын, иманын, жанашырлығын көрсететін амал.
1. Уәжіп садақа
Бұл – шариғат бойынша міндеттелген садақа түрі. Мұсылман міндетті түрде орындауы керек.
• Зекет – Nisab мөлшеріне жеткен байлықтың белгілі бөлігін (2.5%) кедей-кембағалдарға беру.
• Фитыр садақасы – Рамазан айының соңында әрбір мұсылман өзі және асырауындағы адамдар үшін береді.
• Құрбандық шалудағы садақа – Мал шалынып, еті мұқтаждарға таратылады.
2. Нәпіл садақа
Міндетті емес, бірақ берсе сауапқа кенелетін садақа.
• Кәдуілгі садақа – Кез келген уақытта мұқтажға, жетімге, жолаушыға т.б. берілетін көмектер.
• Садақа жәрия (үзілмейтін садақа) – Сауы үзілмейтін, ұзақ уақыт бойы адамдар пайдасын көретін садақа. Мысалы:
• Құдық қаздыру
• Мешіт, медресе, көпір салу
• Құран кітап тарату
• Ғылым-білімге жұмсау
3. Жасырын садақа
Жақсылықты жарияламай, риясыз түрде беру. Бұл садақаның сауабы өте жоғары. Хадисте айтылғандай, «оң қолың бергенді сол қолың білмесе — нағыз садақа сол».
4. Рухани садақалар
Ақшамен емес, жақсы амалмен жасалатын садақалар:
• Жымию — садақа
• Жолдан кедергіні алып тастау — садақа
• Жақсы сөз айту — садақа
• Адамға бағыт көрсету — садақа
• Біреуге көмек беру — садақа
Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Адамның әрбір буынына күн сайын садақа беру керек», — деген. (Бұхари, Муслим)
Садақа – мұсылманның жүрегіндегі иман мен жанашырлықтың белгісі. Ол – қоғамның әлсіз мүшелеріне көмек, адамдар арасындағы мейірімділік көпірі. Ақшамен, іспен немесе сөзбен – қалай болса да, Алла үшін жасаған әрбір жақсылық садақа болып саналады.
Осы садақалардың ішіндегі «садақа жәрияны» қарапайым халық та жасай алады — әрі бұл аса сауапты әрі қолжетімді амал. Ол үшін бай болу немесе үлкен нысан салу міндет емес. Мәселе – ықыласта, ниет пен жалғасты пайда әкелетін істе.
Қарапайым халық жасай алатын садақа жәрия түрлері:
1. Құран кітап, дұға кітапшаларын тарату
Адам оқыған сайын сауабы сізге жазылады.
2. Су ішетін ыдыс немесе құдық орнату
Ауыз су жоқ жерде су апару немесе мешітке, медресеге су салу – үзілмейтін сауап.
3. Мешітке кілем, жарық, дауыс күшейткіш т.б. алып беру
Намаз оқылған сайын, сауап жалғасады.
4. Діни білім алуға жағдай жасау
Медреседе оқитын шәкіртке көмек, кітап әперу – үлкен сауап.
5. Пайдалы білім үйрету
Мысалы, балаңа немесе өзгеге Құран үйрету – ол адам оқыған сайын, сіз де сауап аласыз.
6. Ағаш егу
Адам не құс сол ағаштың көлеңкесінде демалса, жемісін жесе – сізге сауап жазылады.
7. Жол жөндеуге көмектесу, көпір жасауға атсалысу
Қоғамға пайдасы бар істің бәрі садақа жәрияға жатады.
Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтқан:
«Адам өлгеннен кейін оның үш амалы ғана жалғасады: садақа жәрия, пайдалы ілім және өзіне дұға қылатын салиқалы ұрпақ.» (Муслим)
Қысқасы – садақа жәрияны жасау үшін бай болу емес, ниет пен ықылас керек. Кішкентай да болса, жалғасты пайдасы бар іс болса – ол садақа жәрия болып есептеледі.
Садақа жәрия – тек байға емес, әрбір ниетті мұсылманға ашық есік. Әрқайсымыз өз шамамызша садақа жәрия жасауға тырысайық. Бәлкім кішкентай ғана істен, Алла Тағала бізге үлкен сауап жазар. Артымызда сауапты істер қалдырайық. Себебі бұл дүние – өткінші, ал ақырет – мәңгілік.
Алла баршамызды садақа жәрия арқылы үзілмейтін сауапқа ие етсін! Әмин!
Наурыз Ибатұлы
«Ар — Рахман» мешітінің наиб имамы
