«Ырыс алды – ынтымақ» дегенқазақхалқы ел арасындағыынтымақ-бірлікті, татулықты, қонақжайлылықтыерекшебағалаған. Сондықтанқоғамдағыынтымақтыкүшейтетініс-шараларғақаттыкөңілбөліп,бір-бірініңжетпейжатқанжерлерінжалғап, қолынанкелгеншежәрдемкөрсетугетырысқан. Абай атамыздың «Біріңдіқазақбіріңдос, көрмесеңістіңбәрі бос» дегенұлағатынісжүзінде амалғаасырған. Қазаққоғамындағыынтымақтыңкөрінісінбізжәрдемшараларындакөреміз. Ендісоларғатоқталыпөтейік.
Дәстүрлі әдет-ғұрыптардыңбірі – асар. Бірадамның не отбасыныңәлікелмейтінкүрделіістібүкілжұртшылықбірлесежұмылып, бітіріпберуі. Оғанешқандайақысұрамайды, міндететпейді. Асарғашақырылғандар Алла жолындажәрдемдесуүшінөзеріктеріменкеледі.Мысалы, баспана салу, шөп ору, құдыққазусындыжұмыстардакөпшіліктіңкүшіқажетболады. Сондайжағдайға тап болғанкісілерағайын-тума, көрші-көлемдіжинапасаржасайды.
Қазақхалқындасақталғанигідәстүрлердіңбірі – жылужинау. Ағайынның не ауылдастыңнемесекезкелгенадамныңбасынакүнтуғандаоғанжанашырлықтанытып, қаржы, көмекжинапбереді. Мысалы, су тасқыны, зілзала, өртсияқтытабиғиапаттарда, не бірадамауырнауқастанемделугеқаржытаппағандажәнетағыбасқа да жалғызөзішешеалмайтынқиындықтарға тап болғандақоғамболыпбіргекөтерісіп, жәрдемберген. Зардапшеккенотбасыларғақолданкелгеншекөмеккөрсетіп, мал жинапберіп, ыдыс-аяқ, киім-кешек, көрпе-төсекапарып, қолұшынсозған.
Қоғамдағы ынтымақ-бірлікті бас пайдадан биік қойған қазақ халқында мынадай мақал-мәтелдер бар.
Алтау ала болса,
Ауыздағыкетеді.
Төртеутүгелболса,
Төбедегікеледі.
Ғасырлардан жалғасып келе жатқан осы игі дәстүрлердің негізі Ислам дінінде жатыр. Асылдінімізынтымақ-бірліктіиманиқоғамқұруғашақырады.
قال الله تعالى: ﴿ وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلا تَفَرَّقُوا﴾
Алла Тағала былай дейді: «Алланың жібінен (дінінен) бекем ұстаныңдар да, бөлінбеңдер!»[1]
قال الله تعالى: ﴿وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلا تَعَاوَنُوا عَلَى الإثْمِ وَالْعُدْوَانِ﴾
Алла Тағала былай дейді: «…Әрі ізгілік пен тақуалық жолында ынтымақтасыңдар, күнә мен дұшпандық жолында сыбайласпаңдар!»[2]
قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَحَبُّ النَّاسِ إِلَى اللهِ أَنْفَعُهُمْ، وَأَحَبُّ الأَعْمَالِ إِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ سُرُورٌ تُدْخِلُهُ عَلَى مُسْلِمٍ، أَوْ تَكْشِفُ عَنْهُ كُرْبةً، أَوْ تَقْضِي عَنْهُ دَيْناً، أَوْ تَطْرُدُ عَنْهُ جُوعاً وَلِأَنْ أَمْشِيَ مَعَ أَخِي الْمُسْلِمِ فِي حَاجَةٍ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أَعْتَكِفَ فِي الْمَسْجِدِ شَهْراً، وَمَنْ كَفَّ غَضَبَهُ، سَتَرَ اللهُ عَوْرَتُهُ، وَمَنْ مَشَي مَعَ أَخِيهِ الْمُسْلِمِ فِي حَاجَتِهِ حَتَّى يُثْبِتَهَا لَهُ، أَثْبَتَ اللهُ تَعَالَى قَدَمَهُ يَوْمَ تَزِلُّ الأَقْدَامُ، وَإِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ لَيُفْسِدُ الْعَمَلَ، كَمَا يُفْسِدُ الْخِلُّ الْعَسَلَ». رَوَاهُ الطَّبَرَانِيُّ وَابْنُ أَبِي الدُّنْيَا.
Алланың Елшісі (с.а.с.) былай дейді: «Алла үшін адамдардың ең сүйіктісі адамдарға пайдалы болғаны. ДаңқтыһәмҰлы Алла үшініс-амалдардыңеңсүйіктісібірмұсылмандықуанышқабөлеуің, не оныңбірқайғы-мұңынсейілтуің, не оныңбірқарызынөтепберуің, не оның біраштығынкетіріп, тамақтандыруың. Мен үшінбірмұсылманбауырымныңқажетіменжүруіммешіттебір ай бойыиғтикафта (құлшылықта) болғаннанартық. Кімде-кімашу-ызасынбасса, Алла оныңкемшілігінжасырады. Кімде-кіммұсылманбауырыныңқажетіндеқашан оныөтегеншежүрсе, АллаТағалақадамдартаятынкүніоныңқадамыннықтайды. Расындажаманмінезжасалғанқайырамалдардысіркесуыныңбалдыбұзғанындайбұзады»[3].
Серік Мұстафин,
Орал қалалық Түлбаев Мұхаммед-Ғариф мешітінің наиб имамы
[1] ӘлиИмрансүресі, 103-аят.
[2] Мәидасүресі, 2-аят.
[3] Табарани, Ибн ӘбуДүнияриуаятеткен.
